Την ερχόμενη Παρασκευή 20 Μαρτίου, λίγο πριν από τις 12 το μεσημέρι και 13 ώρες πριν από την Εαρινή Ισημερία που θα σηματοδοτήσει την έναρξη της φετινής άνοιξης, σ’ ολόκληρη τη χώρα θα μπορέσουμε να παρατηρήσουμε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα φαινόμενα της φύσης: μια μερική έκλειψη του Ηλιου. Αν και όχι τόσο θεαματική όσο μια ολική ηλιακή έκλειψη, στη μερική έκλειψη της Παρασκευής θα δούμε το ήμισυ σχεδόν του ηλιακού δίσκου να καλύπτεται από τη Σελήνη. Φυσικά, για να παρατηρηθεί το φαινόμενο με ασφάλεια, θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν ειδικά φίλτρα που προστατεύουν τα μάτια μας ικανοποιητικά κι όχι όπως έκαναν ορισμένοι παλαιότερα με τα καπνισμένα γυαλιά, τα μαυρισμένα φωτογραφικά φιλμ, τα CDs κ.λπ., γιατί κανένα απ’ αυτά δεν παρέχει την κατάλληλη προστασία...
Η αρχαιότερη αναφορά μιας ολικής ηλιακής έκλειψης προέρχεται από την Κίνα και ανάγεται στο έτος 2138 π.Χ., αν και ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι πρόκειται για μύθο. Η αναφορά αυτή αφορά τους αυλικούς Χσι και Χο που ήσαν αστρονόμοι του αυτοκράτορα της Κίνας και οι οποίοι αποκεφαλίστηκαν επειδή δεν κατόρθωσαν να προβλέψουν την έκλειψη εκείνη. Η επόμενη αναφορά καταγράφηκε και πάλι από Κινέζους και σχετίζεται με την έκλειψη της 3ης Μαΐου του 1375 π.Χ. ενώ ακόμη μία κινέζικη αναφορά είναι καταγραμμένη πάνω σε οστά, των οποίων η χρονολόγηση κυμαίνεται μεταξύ των ετών 1353 και 1281 π.Χ. Ορισμένοι μάλιστα ερευνητές θεωρούν ότι μία αναφορά στην «Οδύσσεια» του Ομήρου (20, 355) ίσως να σχετίζεται με την ηλιακή έκλειψη της 16ης Απριλίου του 1178 π.Χ.
Στα «Ασσυριακά Χρονικά» αναφέρεται η έκλειψη της 15ης Ιουνίου του 763 π.Χ. η οποία έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως για τον ακριβή προσδιορισμό διαφόρων ιστορικών γεγονότων σε συνδυασμό με τους καταλόγους διαφόρων βασιλέων και των περιόδων βασιλείας τους. Η έκλειψη μάλιστα αυτή αναφέρεται και στην Παλαιά Διαθήκη (Αμως, 8/9). Αρκετές είναι επίσης και οι βαβυλωνιακές αναφορές αν και για μας τους Ελληνες σημαντική είναι η αναφορά του ποιητή Αρχίλοχου (680-640 π.Χ.) για την έκλειψη της 6ης Απριλίου του 648 π.Χ. Ακόμη όμως πιο σημαντική είναι και η αναφορά του Ηρόδοτου (485-420 π.Χ.) στην «Ιστορία» του (Ι, 74) και του Πλίνιου στο έργο του «Naturalis Historia» (II, 53), όπου περιγράφεται η πρόβλεψη που έκανε ο Θαλής ο Μιλήσιος για την ηλιακή έκλειψη της 28ης Μαΐου του 585 π.Χ. και η οποία είχε ως αποτέλεσμα το τέλος του εξαετούς πολέμου μεταξύ των Μήδων και των Λυδών.
Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε ότι ο Ιππαρχος, που θεωρείται και πατέρας της Αστρονομίας, από δύο παρατηρήσεις της έκλειψης του 130 π.Χ. κατόρθωσε να υπολογίσει την απόσταση της Σελήνης από τη Γη. Με τη βοήθεια της τριγωνομετρίας, που ο ίδιος είχε εφεύρει, υπολόγισε ότι η Σελήνη πρέπει να βρίσκεται σε απόσταση περίπου 62 γήινων ακτίνων, όταν η σημερινή επακριβώς μετρημένη τιμή της απόστασης αυτής είναι 60,27 γήινες ακτίνες! Αργότερα ο χρονικογράφος Λέων ήταν ο πρώτος που περιέγραψε την εμφάνιση του στέμματος στη διάρκεια της έκλειψης της 22ας Δεκεμβρίου του 968 μ.Χ. που την είχε παρατηρήσει από την Κωνσταντινούπολη (άλλοι αναφέρουν την Κέρκυρα). Ορισμένοι άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η πρωτιά αυτή ανήκει στον Πλούταρχο με την περιγραφή της έκλειψης του 71 μ.Χ. Παρ’ όλα αυτά, νεότεροι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η περιγραφή του Πλουτάρχου δεν είναι παρά μια τελείως φανταστική-λογοτεχνική περιγραφή και όχι αποτέλεσμα πραγματικής παρατήρησης.
Χίλια πεντακόσια χρόνια αργότερα η ανακοίνωση μιας επικείμενης έκλειψης είχε και τα ευτράπελά της. Το 1560 μ.Χ. στη Γαλλία η αναμονή της έκλειψης πανικόβαλε τους κατοίκους σε τέτοιο βαθμό, ώστε τσακώνονταν για το ποιος θα εξομολογηθεί πρώτος. Για να ηρεμήσει, λοιπόν, τα πνεύματα, ένας ιερέας ανακοίνωσε ότι «η έκλειψη αναβάλλεται για δύο εβδομάδες» έτσι ώστε όλοι οι πιστοί να προφτάσουν να εξομολογηθούν!
* Ο κ. Διονύσης Π. Σιμόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.
www.kathimerini.gr
