Αν κάποιος ρωτήσει τους ειδήμονες ποιο είναι το μέλλον της Ιατρικής όχι μόνο για το 2012, αλλά και για το 2013, το 2014 κ.ο.κ., η πλειονότητά τους θα δώσει μια κοινή απάντηση: τα βλαστικά κύτταρα. Τα πολυδύναμα αυτά κύτταρα του οργανισμού αποτελούν πράγματι τα τελευταία χρόνια τους «σταρ» της ιατρικής έρευνας... πρωταγωνιστώντας σε διαφορετικά εργαστήρια ανά τον κόσμο. Αυτό δεν είναι διόλου τυχαίο, αφού πρόκειται για κύτταρα άκρως «εύπλαστα» – ειδικά τα βλαστικά κύτταρα των εμβρύων έχουν την ικανότητα να μετατρέπονται σε όλους τους τύπους κυττάρων του ανθρώπινου οργανισμού. Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Οτι δίνουν υποσχέσεις για την αντιμετώπιση ανίατων ως σήμερα ασθενειών – από τις νευροεκφυλιστικές νόσους όπως η Αλτσχάιμερ και το Πάρκινσον ως τον διαβήτη, ακόμη και για τη δημιουργία ιστών και οργάνων-«ανταλλακτικών» για τους εκατομμύρια ασθενείς που τα δικά τους τούς προδίδουν...
Ενα τέτοιο «ζωντανό» πεδίο έρευνας το οποίο υπόσχεται τόσο σημαντικές ιατρικές εφαρμογές δεν θα μπορούσε να μην αποτελεί και πεδίο... οικονομικής ερεύνης λαμπρόν. Η κινητικότητα διαφορετικών εταιρειών αλλά και αρμόδιων φορέων σχετικά με τα βλαστικά κύτταρα βρέθηκε στο ζενίθ της ήδη από το περασμένο έτος. Παρ’ όλα αυτά υπήρξαν αποφάσεις που σύμφωνα με αρκετούς ειδικούς μαρτυρούν ότι οι μελέτες στα βλαστικά κύτταρα μπορεί να βρεθούν στο... ναδίρ αυτή τη χρονιά – τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την Ευρώπη και τις ΗΠΑ.
Τα μάτια στο προσκήνιο
Για να καταλάβει κάποιος το γιατί, πρέπει να γυρίσει έναν χρόνο πίσω, όταν το ημερολόγιο έδειχνε 2011. Μέσα στην περυσινή χρονιά οι... βλαστοκυτταρικές εξελίξεις ήταν καταιγιστικές: η Geron, η πρώτη εταιρεία που έλαβε έγκριση από τις αρμόδιες αμερικανικές αρχές για διεξαγωγή κλινικών δοκιμών με εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα σε ανθρώπους, και συγκεκριμένα σε ασθενείς με τραυματισμούς του νωτιαίου μυελού, ανακοίνωσε τον περασμένο Νοέμβριο ότι σταματά το πρόγραμμα δοκιμών με βλαστικά κύτταρα και ότι θα επικεντρωθεί μόνο στον τομέα των αντικαρκινικών θεραπειών που αναπτύσσει. Η ανακοίνωση αυτή έπεσε σαν βόμβα, με δεδομένο ότι η Geron είχε τραβήξει επάνω της όλα τα φώτα της δημοσιότητας, αφού ήταν η πρώτη που μετέφερε επισήμως τα πολυσυζητημένα εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα τα οποία έχουν αποτελέσει επί έτη αντικείμενο διαμάχης (με δεδομένο ότι για τη λήψη τους απαιτείται η καταστροφή εμβρύων) ουσιαστικώς εντός... του ανθρώπινου οργανισμού.
Ετσι όλο το βάρος πέφτει πλέον σε μια άλλη επίσημη κλινική δοκιμή με εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα, η οποία ήταν η πρώτη που εγκρίθηκε μέσα στο 2011 επί ευρωπαϊκού εδάφους – πολλοί περιμένουν λοιπόν δικαιολογημένα με αγωνία την ανακοίνωση κάποιων αποτελεσμάτων της μέσα στο 2012. Ειδικοί της επίσης αμερικανικής εταιρείας Advanced Cell Technology (ACT) πήραν «πράσινο φως» για χρήση θεραπείας με εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα ενάντια στη νόσο Stargardt, μια σχετικώς σπάνια οφθαλμοπάθεια που οδηγεί σε τύφλωση. Η δοκιμή διεξάγεται στο νοσοκομείο Moorefields του Λονδίνου και σε αυτή τη φάση περιλαμβάνει 12 ασθενείς.
Απόφαση - τρικλοποδιά
Οποια και αν είναι πάντως τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης δοκιμής που αποτελεί μια «ευρωπαϊκή πρώτη», δεν είναι λίγοι εκείνοι που εκφράζουν την ανησυχία ότι ίσως να μη μετατραπούν ποτέ σε απτή θεραπεία εξαιτίας μιας απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου που ελήφθη στα τέλη του περασμένου Οκτωβρίου. Σύμφωνα με την απόφαση αυτή απαγορεύεται η κατοχύρωση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας σχετικά με τις τεχνικές απομόνωσης βλαστοκυττάρων που έχουν ως αποτέλεσμα την καταστροφή ανθρώπινων εμβρύων. Η νέα πραγματικότητα που «γεννά» η συγκεκριμένη απόφαση πιστεύεται ότι μπορεί να αποτελέσει τροχοπέδη στην ανάπτυξη βλαστοκυτταρικών θεραπειών, αφού θα σημάνει και το τέλος του ενδιαφέροντος εκείνων που θέλοντας και μη αποτελούν την κινητήρια δύναμη για να φθάσουν όλες οι θεραπείες στην αγορά – δεν είναι άλλοι από τους υπευθύνους των φαρμακευτικών εταιρειών. Και αυτό δεν αφορά μόνο το 2012 αλλά όλα τα χρόνια που έρχονται, υποστηρίζουν οι γνωρίζοντες.
Η Ασία καλπάζει!
Η στασιμότητα του δυτικού κόσμου απέναντι στο ιατρικό (βλαστοκυτταρικό) μέλλον δεν φαίνεται πάντως να αφορά την Ασία, η οποία τρέχει με φρενήρεις ρυθμούς στην κούρσα των πολυδύναμων κυττάρων – πρόκειται για μια ήπειρο όπου το μέλλον έχει ήδη μετατραπεί σε παρόν. Από τον περασμένο Ιούλιο η Νότια Κορέα έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που ενέκρινε επισήμως μια θεραπεία με βάση τα βλαστικά κύτταρα. Η θεραπεία που αναπτύχθηκε από τη νοτιοκορεατική εταιρεία FCB-Pharmicell αφορά ασθενείς με έμφραγμα του μυοκαρδίου και έλαβε έγκριση ύστερα από έξι χρόνια κλινικών δοκιμών – σημειωτέον όμως ότι αποτελέσματα των δοκιμών δεν έχουν δημοσιευθεί σε αναγνωρισμένη επιστημονική επιθεώρηση! Η «αμφιλεγόμενη» αυτή έγκριση μαρτυρεί από τη μία πλευρά πως το «κάν’ το όπως οι Ασιάτες» δεν είναι σίγουρα και το καλύτερο σε ό,τι αφορά την ασφάλεια των ασθενών. Από την άλλη όμως δείχνει πως οι χαμένες ευρωπαϊκές ευκαιρίες βρίσκουν χωρίς αμφιβολία μια θέση κάτω από τον (ασιατικό) ήλιο.
ΤΙ ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΜΕ ΜΕΣΑ ΣΤΟ 2012
Τη στιγμή που αυτό το έντονο πλαίσιο της χρονιάς που αφήσαμε πίσω μας καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και το τι περιμένουμε από το 2012 που τώρα γεννήθηκε στο πεδίο των βλαστικών κυττάρων, ειδικοί (και μη) αναμένουν εξελίξεις δεκάδων διαφορετικών επίσημων κλινικών δοκιμών. Ιδού κάποιες από αυτές:
- Η αυστραλιανή εταιρεία Mesoblast σχεδιάζει κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους με χρήση μεσεγχυματικών βλαστικών κυττάρων μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2012 για την αντιμετώπιση της «μάστιγας» που ονομάζεται διαβήτης τύπου 2. Οι δοκιμές έρχονται ως συνέχεια των πολύ καλών πρώιμων αποτελεσμάτων εφαρμογής της βλαστοκυτταρικής θεραπείας σε 17 πιθήκους. Οπως προέκυψε από τα πειράματα στα ζώα, μία και μόνο έγχυση των κυττάρων ήταν αρκετή για να μειώσει το σάκχαρο του αίματος μέσα σε διάστημα τεσσάρων εβδομάδων.
- Η ίδια εταιρεία αναμένεται να ξεκινήσει κλινικές δοκιμές φάσης ΙΙΙ, μεγάλου εύρους δηλαδή, μέσα στο 2012, με χρήση και πάλι μεσεγχυματικών βλαστικών κυττάρων, για την αντιμετώπιση της καρδιακής ανεπάρκειας. Οι δοκιμές που προηγήθηκαν και αφορούσαν 60 ασθενείς έδειξαν ότι η συγκεκριμένη θεραπεία μείωσε κατά 78% τον κίνδυνο καρδιακού επεισοδίου, θανάτου ή και υποβολής σε επέμβαση διάνοιξης των αρτηριών.
- Μέσα στη χρονιά αναμένονται αποτελέσματα μικρού εύρους δοκιμής βλαστικών κυττάρων που διεξάγεται σε ασθενείς με εγκεφαλικό. Η δοκιμή, η οποία ονομάζεται «PISCES», διεξάγεται από τη βρετανική εταιρεία ReNeuron και αφορά συνολικά 12 ασθενείς. Αν στεφθεί με επιτυχία, η επόμενη φάση της θα ξεκινήσει το 2013.
- Τον ερχόμενο Μάιο η Azellon Cell Therapeutics, εταιρεία spin-off του Πανεπιστημίου του Μπρίστολ, αναμένεται να ξεκινήσει στο νοσοκομείο Southmead του Μπρίστολ δοκιμές ενός πρωτοποριακού «επιδέσμου» από βλαστικά κύτταρα ο οποίος προορίζεται για τη θεραπεία των ρήξεων του μηνίσκου. Ο ζωντανός «επίδεσμος» θα προέρχεται από τα ίδια τα ενήλικα βλαστικά κύτταρα του ασθενούς, γεγονός σημαντικό, καθώς θα εκμηδενίζεται ο κίνδυνος απόρριψης του μοσχεύματος.
- Βρετανοί επιστήμονες αναμένεται να ξεκινήσουν κλινική δοκιμή με χρήση βλαστικών κυττάρων του μυελού των οστών για την αντιμετώπιση της σκλήρυνσης κατά πλάκας μέσα στον Φεβρουάριο. Η ερευνητική ομάδα από το Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ συλλέγει αυτή τη στιγμή 80 εθελοντές για τη διεξαγωγή της δοκιμής μετά τα άκρως ενθαρρυντικά αποτελέσματα που προέκυψαν από εφαρμογή της θεραπείας σε έξι ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση. Οι ερευνητές δηλώνουν ενθουσιασμένοι, καθώς, όπως λένε, η συγκεκριμένη δοκιμή θα αφορά για πρώτη φορά παγκοσμίως θεραπεία «επιδιόρθωσης» της σκλήρυνσης κατά πλάκας (αφού τα βλαστικά κύτταρα φαίνεται να αποκαθιστούν την απώλεια της μυελίνης – του περιβλήματος των νευρώνων – που παρουσιάζεται στους ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας).
- Θεωρητικώς μέσα στο 2012 αναμένεται να ξεκινήσουν στη Βρετανία κλινικές δοκιμές με χρήση εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων για την αντιμετώπιση της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας – κύρια αιτία τύφλωσης ηλικιωμένων στον δυτικό κόσμο – στο πλαίσιο του προγράμματος «The London Project to Cure Blindness». Η περίπτωση όμως του συγκεκριμένου προγράμματος αποτελεί σύμφωνα με τους ειδικούς ένα τρανταχτό παράδειγμα του πώς μεταφράζεται στην πράξη η ευρωπαϊκή απαγόρευση όσον αφορά τις πατέντες που σχετίζονται με τα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα. Οι επικεφαλής του «London Project» βρίσκονταν σε συνεργασία με μεγάλη φαρμακευτική εταιρεία προκειμένου να προκύψει κάποια ημέρα μια απτή θεραπεία της όλης προσπάθειας. Η απόφαση όμως του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου φαίνεται να «παγώνει» τα όποια πρακτικά σχέδια.
Σε κάθε περίπτωση, είναι ηλίου φαεινότερον ότι ένα αντίστοιχο επιστημονικό αφιέρωμα σε έναν χρόνο από τώρα, σίγουρα θα περιελάμβανε και πάλι τα βλαστοκύτταρα. Μετά την ανάγνωση αυτού του κειμένου, μάλλον εννοεί εύκολα κάποιος το γιατί.
ΒΗΜΑ SCIENCE 